فاصله ها شبانه ای بود که با آغاز تابستان از سیمای جمهوری اسلامی با پرداختی جدید به موضوعات اجتماعی ، به خانه مخاطبان ایرانی وارد شد. و مخاطب ایرانی در این سریال بازهم با داستانی پر چالش از زندگی چند خانواده رو برو شد.
«فاصله ها»نمونه ای دیگر از مجموعه های تلویزیونی با موضوعات خانوادگی است.مجموعه ای که موضوع خوبی دارد اما در بسیار موارد به درستی به موضوع مورد نظر پرداخته نشده است.
هدف من از نوشتن این نقد اشاره به مسئله ای حقوقی است که در آن داستان حول یک رویه اشتباه حقوقی بر آن فرض شده است.
ابتدا سعی میکنم داستان موضوعی را که میخواهم در باره آن صحبت کنم بطور خلاصه شرح دهم :
در این داستان که قسمتی از آن حول رفتار های غیر اخلاقی شخصی با نام بیتا بود اینطور پرداخته شده بود که پدرش در حال مستی اقدام به قتل مردی می نماید که قصد تجاوز به دخترش داشته.
در این داستان بیتا با احساس مسئولیتی که در قبال پدرش که به خاطر حفظ عرض و ناموس خود دست به قتل متجاوز زده سعی در جمع آوری مبلغ دیه مقتول و کسب رضایت اولیای دم را داشته تا قصاص پدرش را ساقط نماید که در این راه به کارهای غیر اخلاقی دست میزند و داستان بخش عمده ای از این سریال شکل میگیرد.
اما به این داستان دو ایراد اساسی حقوقی از نظر قانون مجازات اسلامی وارد است:
یک: بنظر اینجانب رفتار پدر بیتا در حکم دفاع مشروع میباشد طبق ق.م.ا دفاع مشروع درحقوق موضوعه ایران پیشبینی شده.
حقوق موضوعه ایران ارتکاب اعمالی را که در شرایط عادی جرم ومستوجب مجازات است ، در مقام دفاع مشروع جرم نمیشناسد و مسئولیت کیفری و حتی مسئولیت مدنی دفاع کننده را منتفی میداند.
مصادیق اعمال در حکم دفاع مشروع نیز در مواد 61 ق.م.ا 625 ق.م.ا و629 ق.م.ا پیش بینی شده است.
طبق این سه بند قانون مجازات اسلامی:
ماده 625 – قتل وجرح و ضرب هرگاه در مقام دفاع از نفس يا عرض يا مال خود مرتكب يا شخص ديگري واقع شود با رعايت مواد ذيل مرتكب مجازات نمي شود مشروط بر اينكه دفاع متناسب با خطري باشد كه مرتكب را تهديد ميكرده است .
تبصره – مقررات اين ماده در مورد دفاع از مال غير در صورتي قابل اجرا است كه حفاظت مال غير به عهده دفاع كننده بوديا صاحب مال استمداد نمايد .
ماده 629 – در موارد ذيل قتل عمدي به شرط آن كه دفاع متوقف به قتل باشد مجازات نخواهد داشت –
الف – دفاع از قتل يا ضرب و جرح شديد يا آزار شديد يادفاع از هتك ناموس خود و اقارب .
ب – دفاع در مقابل كسي كه در صدد هتك عرض و ناموس ديگري به اكراه و عنف برآيد .
ج – دفاع در مقابل كسي كه در صدد سرقت و ربودن انسان يا مال او برآيد .
ماده 61 – هركس در مقام دفاع از نفس يا عرض و يا ناموس و يا مال خود يا ديگري و يا آزادي تن خود يا ديگري در برابر هرگونه تجاوز فعلي و يا خطر قريب الوقوع عملي انجام دهدكه جرم باشد در صورت اجتماع شرايط زير قابل تعقيب و مجازات نخواهد بود –
1 – دفاع با تجاوز و خطر متناسب باشد .
2 – عمل ارتكابي بيش از حد لازم نباشد .
3 – توسل به قواي دولتي بدون فوت وقت عملا ممكن نباشد و يا مداخله قواي مذكور در رفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود .
تبصره – وقتي دفاع از نفس و يا ناموس و يا عرض و يا مال ويا آزادي تن ديگري جايز است كه او ناتوان از دفاع بوده ونياز به كمك داشته باشد.
با استناد به مواد فوق اصولا مدافع که همان پدر بیتا باشد نمیبایست محکوم به قصاص یا حتی دیه شود.
اما ایراد وارده دیگری که به این داستان وارد میشود و اینجانب نیز ملاحظه کردم برخی دوستان در وبلاگ های خود به آن اشاره کردند بحث اولیای دم اجازه قصاص …
طبق قانون مجازات اسلامی تنها قتل عمدی که مستوجب قصاص است موضوع ماده 205 ق.م.ا است.بدین ترتیب قتل شبه عمدی،قتل خطئیو قتل غیر عمدی ناشی از رانندگی و اسقاط غیر عمدی جنین مستوجب قصاص نمیباشد.
همچنین است از شرایط اجرای احکام قصاص
یک- اذن اولیای دم
دو-اذن ولی امر
سه-موافقت تمام اولیای دم
که ایراد وارده ما به بحث ماده ۲۱۹ قانون مجازات اسلامی مقرر شده است
کسی که محکوم به قصاص است باید با اذن ولی دم او را کشت . پس اگر کسی بدون اذن ولی دم او را بکشد مرتکب قتلی شده که موجب قصاص است
اما سوال دیگری که اینجا بوجود می آید اینست که اولیای دم به چه کسانی گفته میشود؟
طبق ماده 261 – اولياءدم كه قصاص و عفو در اختيار آنهاست همان ورثه مقتولند ، مگر شوهر يا زن كه در قصاص و عفو و اجراءاختياري ندارند.
نتیجاتا با مقدمات بیان شده میتوان نتیجه گرفت که اساسا داستان بر یک فرض اساسا غلط به لحاظ حقوقی بنا شده
و بنظر اینجانب نیز بهتر بود فرزند یا پدر و مادر مقتول به عنوان ولی دم در داستان مطرح می‌گردید..
دادگوی جوان 
دفاع مشروع در صورتی درست است که شواهد و مدارک لازم برای دفاع وجود داشته باشه ! حالا این که سریال بود اما اگه جریان خانم فاطمه حقیقت پژوه یادت باشه میبینم که یه همچین شرایطی برایش اتفاق افتاده بود اما به دلیل نداشتن مدرک چند وقت پیش اعدامش کردند !!!
بحث دفاع مشروع رو میشه تفسیر های زیادی ازش کرد اما بنظرم این عمل دفاع مشروع در اینجا فاقد قبح اجتماعی است و با توجه به هدف قانون گذار از بیان این قانون میتوان به این بحث استناد کرد
اما من باب شرایط تجاوز و دفاع و موضوع مورد تجاوز در دفاع مشروع بحث
الف کیفیت تجاوز مستوجب دفاع و شرایط آن استناد به ماده 61 ق.م.ا
ب مشروعیت دفاع در قبال تجاوز (که من بیشتر با تکیه بر این اصل بر این نظر هستم)
ج موضوع تجاوز در دفاع مشروع
که به نظرم بر همگان واضح است هنگامی که عرض و ناموس با خطر تجاوز روبرو بشه چه عکس العملی متناسب با تجاوز است؟